مقدمه

زمان برداشت چای یکی از حیاتی‌ترین مراحل چرخه‌ی تولید چای است. زمان‌بندی مناسب برداشت، سلامت برگ، انتقال سریع به کارخانه، و کیفیت چین‌ها، همگی تأثیر مستقیمی روی عطر، طعم و ارزش تغذیه‌ای چای نهایی دارند. در منطقه چای‌خیز گیلان و به‌خصوص در باغات لاهیجان که «چای رفاه» از آن منشأ می‌گیرد، شناخت دقیق دوره‌های برداشت اهمیت زیادی دارد تا محصول چای رفاه با کیفیت ممتاز تولید شود.

فهرست مطالب

دوره‌های برداشت چای در گیلان (به ویژه لاهیجان)

در گیلان – پیشتاز تولید چای در ایران – برداشت چای در چند نوبت انجام می‌شود. به گزارش سازمان چای کشور و خبرگزاری‌ها، چایکاران معمولاً سه فصل برداشت چای دارند: چین بهاره، چین تابستانه و چین پاییزه.

چین بهاره: آغاز برداشت معمولاً در اواسط بهار است.
چین تابستانه: معمولاً پس از چین بهاره (در خرداد) آغاز می‌شود.
چین پاییزه: در شهریور و مهر برداشت انجام می‌شود.

چنین دوره‌بندی چندباره (multi-flush) به چایکاران امکان می‌دهد از رشد مداوم برگ‌ها استفاده کنند و محصول متنوعی به دست آورند.

شاخص‌های تعیین زمان دقیق برداشت

برای یک برداشت باکیفیت، صرفاً تکیه بر تاریخ تقویمی کافی نیست. معیارهای زیر در تعیین دقیق زمان برداشت اهمیت زیادی دارند:

ظاهر برگ‌ها
برگ‌های جوان معمولاً شامل دو برگ بالایی و یک غنچه هستند؛ این ترکیب نشانه‌ای از بالاترین کیفیت برگ برای تولید چای عطری است.
رنگ برگ
برگ سبز روشن‌تر و شاداب‌تر نشان‌دهنده تازگی است و در عطر و طعم چای تأثیر مثبت دارد.
شرایط آب‌وهوایی
بارندگی اخیر، دمای هوا و رطوبت سطح گیاه مهم‌اند؛ اگر باران سنگین قبل از برداشت آمده باشد، ممکن است کیفیت برداشت کاهش یابد، پس چایکاران باید پیش‌بینی آب‌وهوا را جدی بگیرند.
زمان روز برداشت
بیشتر چایکاران حرفه‌ای ترجیح می‌دهند در صبح برداشت انجام دهند، زمانی که رطوبت سطح برگ کمتر شده است و برگ‌ها تازه‌ترین وضعیت را دارند. این کار کمک می‌کند ترکیبات آروماتیک حفظ شوند.
رفتار گیاه پس از چین گذشته
بعد از هر چین، گیاه رشد جدیدی دارد. چایکاران باید رشد شاخه جدید را زیر نظر بگیرند تا زمان مناسب برای چین بعدی را تشخیص دهند.

مراحل برداشت و انتقال برگ چای

برای حفظ کیفیت برگ سبز پس از برداشت، نکات عملی زیر حیاتی‌اند:

روش برداشت چای دستی: در چین‌های حساس (مثلاً چین بهاره)، برداشت دستی برگ (دست‌چینی) ترجیح داده می‌شود چون امکان انتخاب برگ‌های مناسب بیشتر است.
سبدبرداری مناسب: استفاده از سبدهای سبک که تهویه خوبی دارند، کمک می‌کند برگ‌ها پس از چیدن سریع‌تر خنک شوند.
انتقال سریع به کارخانه: پس از چیدن، برگ‌ها باید بدون تأخیر به محل فرآوری ارسال شوند تا از شروع متابولیسم گیاه جلوگیری شود و کیفیت حفظ شود.
بررسی کیفیت: چایکاران باید پس از جمع‌آوری برگ، مواردی مثل تعداد برگ‌های بالغ، غنچه‌ها و ناخالصی‌ها را حذف کنند تا محصول نهایی یکنواخت باشد.

تأثیر زمان برداشت بر کیفیت چای

چین بهاره: کیفیت بالاتر، عطر بیشتر، طعم ظریف‌تر و ترکیبات آروماتیک غنی‌تر دارد. چای بهاره معمولاً ارزش تجاری بیشتری دارد.
چین تابستانه: برداشت دوم، برگ‌ها رشد بیشتری کرده‌اند، ممکن است طعم قوی‌تر یا گس‌تری داشته باشند، اما همچنان مناسب برای تولید چای خشک با کیفیت خوب است.
چین پاییزه: در برخی سال‌ها کیفیت برگ پایین‌تر می‌آید، اما اگر شرایط آب‌وهوایی مناسب باشد، می‌تواند بخش ارزشمندی از محصول چای باشد.

وضعیت منطقه‌ای لاهیجان و اهمیت آن برای «چای رفاه»

لاهیجان، واقع در استان گیلان، یکی از مراکز تاریخی و مهم کشت چای در ایران است. برداشت چای در این منطقه، بخاطر آب‌وهوای مرطوب و خاک حاصل‌خیز، امکان رشد چند نوبته برگ را فراهم می‌کند.
برای چای رفاه لاهیجان، اهمیت این نکته در کیفیت محصول نهایی بسیار بالا است، زیرا رنگ، عطر و سطح عطرآئی برگ سبز برداشت‌شده تأثیری مستقیم بر مزه چای خشک دارد.

چالش‌ها و ریسک‌های زمان برداشت چای در گیلان

برداشت چای در گیلان با چالش‌هایی همراه است:

تغییرات سریع آب‌وهوا: باران ناگهانی یا رطوبت زیاد می‌تواند باعث کندی برداشت یا آسیب به برگ شود.
نیروی کار: دستی بودن برداشت در چین حساس، نیاز به کارگرانی ماهر دارد؛ در برخی مواقع تأمین نیروی برداشت‌گر به‌موقع سخت است.
حمل و نقل: فاصله بین باغ و کارخانه و تأخیر در انتقال برگ می‌تواند کیفیت را کاهش دهد.

جمع‌بندی و نکات کلیدی

در گیلان (از جمله لاهیجان) چای در حداقل سه چین برداشت می‌شود: بهاره، تابستانه و پاییزه.
زمان دقیق برداشت باید بر اساس وضعیت گیاه (رشد شاخه، غنچه، رنگ برگ) و شرایط آب‌وهوایی تعیین شود، نه فقط تقویم.
برداشت دستی در صبح و انتقال سریع به کارخانه، دو عامل مهم برای حفظ عطر و کیفیت برگ سبز چای هستند.
چای بهاره بیشترین پتانسیل برای چای باکیفیت دارد، اما چین‌های بعدی نیز ارزش تجاری و فرآوری دارند.
برای برند چای رفاه لاهیجان، رعایت زمان‌بندی دقیق برداشت و کنترل کیفیت برداشت می‌تواند باعث تفاوت محسوس در محصول نهایی شود.

س: بهترین زمان برداشت چای بهاره در لاهیجان چه زمانی است؟
پ: اوایل اردیبهشت، با توجه به رشد شاخه‌ها و شرایط آب‌وهوایی.

س: برداشت دستی بهتر است یا مکانیکی؟
پ: برداشت دستی برای چین بهاره توصیه می‌شود؛ مکانیکی ممکن است برای چین‌های تابستانه مناسب باشد.

س: آیا زمان روز برداشت مهم است؟
پ: بله، برداشت صبح باعث حفظ عطر و تازگی برگ‌ها می‌شود.

س: چند چین در سال در لاهیجان وجود دارد؟
پ: معمولاً سه چین: بهاره، تابستانه و پاییزه.